แผ่นดินไหวเกิดจากอะไร และมีวิธีป้องกันตัวเองอย่างไรบ้าง

แผ่นดินไหวเป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่เกิดขึ้นอย่างไม่คาดคิด และสามารถก่อให้เกิดความเสียหายร้ายแรงต่อชีวิตและทรัพย์สินได้อย่างมากมาย ถึงแม้ว่าในบางประเทศแผ่นดินไหวจะเกิดขึ้นบ่อยครั้ง เช่น ญี่ปุ่น อินโดนีเซีย หรือแถบอเมริกาใต้ แต่ในประเทศไทยเองก็ใช่ว่าจะไม่มีความเสี่ยงเลยเช่นกัน โดยเฉพาะพื้นที่ภาคเหนือและภาคตะวันตกที่อยู่ใกล้รอยเลื่อนสำคัญ

เพื่อความเข้าใจที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น เรามาเรียนรู้กันว่าแผ่นดินไหวเกิดขึ้นได้อย่างไร และเราควรป้องกันตัวเองอย่างไรเมื่อแผ่นดินไหวเกิดขึ้น

แผ่นดินไหวคืออะไร?

แผ่นดินไหว (Earthquake) คือการสั่นสะเทือนของเปลือกโลกที่เกิดจากการเคลื่อนตัวของแผ่นเปลือกโลก (tectonic plates) ซึ่งเป็นส่วนประกอบสำคัญของเปลือกโลกที่ลอยอยู่บนชั้นแมนเทิลที่ร้อนและมีความหนืด

เมื่อแผ่นเปลือกโลกเคลื่อนตัวหรือเบียดชนกัน จะเกิดแรงดันสะสมขึ้นเรื่อย ๆ จนกระทั่งเกิดการปลดปล่อยพลังงานออกมาอย่างฉับพลัน ทำให้เปลือกโลกสั่นสะเทือนในรูปแบบของคลื่นแผ่นดินไหว (seismic waves)

แผ่นดินไหวเกิดจากอะไร?

แผ่นดินไหวสามารถเกิดจากหลายสาเหตุ ดังนี้:

1. การเคลื่อนตัวของรอยเลื่อนเปลือกโลก

รอยเลื่อน (fault) เป็นรอยแตกในเปลือกโลกที่เกิดจากแรงภายในโลก เมื่อแผ่นเปลือกโลกสองแผ่นเคลื่อนตัวเฉือนกันหรือชนกัน จะสะสมพลังงานไว้ เมื่อถึงจุดหนึ่งพลังงานนี้จะถูกปล่อยออกมา ทำให้เกิดแผ่นดินไหว รอยเลื่อนที่ทำให้เกิดแผ่นดินไหวบ่อย ได้แก่ รอยเลื่อนซานแอนเดรียส (San Andreas Fault) ในสหรัฐฯ และรอยเลื่อนเมียวัต (Mae Chan Fault) ในภาคเหนือของประเทศไทย

2. การระเบิดของภูเขาไฟ

ภูเขาไฟระเบิดสามารถกระตุ้นให้เกิดแรงสั่นสะเทือนใต้พื้นผิวโลก ทำให้เกิดแผ่นดินไหวได้ โดยแผ่นดินไหวลักษณะนี้มักเกิดในบริเวณภูเขาไฟหรือพื้นที่ที่มีกิจกรรมภูเขาไฟสูง

3. กิจกรรมของมนุษย์

ในบางกรณี แผ่นดินไหวอาจเกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ เช่น การขุดเจาะน้ำมัน การระเบิดเหมือง หรือการเก็บกักน้ำในเขื่อนขนาดใหญ่ ซึ่งสามารถทำให้ชั้นหินใต้ดินเกิดการเคลื่อนตัวได้

ขนาดและความรุนแรงของแผ่นดินไหว

แผ่นดินไหวมีการวัดความรุนแรงโดยใช้มาตรวัดริกเตอร์ (Richter Scale) หรือมาตราวัดขนาดโมเมนต์ (Moment Magnitude Scale – Mw) ซึ่งวัดค่าพลังงานที่ปล่อยออกมา

• ต่ำกว่า 3.0 – มักไม่รู้สึกถึงการสั่นไหว
• 3.0–4.9 – รู้สึกได้ แต่ไม่รุนแรง
• 5.0–6.9 – เริ่มมีผลกระทบต่ออาคารและสิ่งปลูกสร้าง
• 7.0–8.9 – มีผลกระทบรุนแรงมาก อาจทำลายล้างพื้นที่ขนาดใหญ่
• เกิน 9.0 – แผ่นดินไหวครั้งใหญ่ระดับมหันตภัย

วิธีป้องกันตัวเองเมื่อเกิดแผ่นดินไหว

แม้ว่าเราจะไม่สามารถป้องกันไม่ให้แผ่นดินไหวเกิดขึ้นได้ แต่เราสามารถเรียนรู้วิธีป้องกันตัวเองให้ปลอดภัยมากที่สุดในกรณีที่มันเกิดขึ้น

1. ก่อนเกิดแผ่นดินไหว

• เตรียมแผนฉุกเฉิน: ซักซ้อมแผนหนีไฟและแผ่นดินไหวกับสมาชิกในครอบครัว เช่น เส้นทางหนีภัย จุดรวมพล
• เตรียมอุปกรณ์ฉุกเฉิน: ควรมีชุดยังชีพ เช่น อาหารแห้ง น้ำดื่ม ไฟฉาย ถ่านสำรอง วิทยุแบบมือหมุน ยา และเอกสารสำคัญ
• ตรวจสอบบ้านและอาคาร: เสริมความแข็งแรงให้กับโครงสร้างบ้าน ยึดเฟอร์นิเจอร์และของหนักให้แน่นหนา

2. ขณะเกิดแผ่นดินไหว

• อย่าตื่นตระหนก: พยายามควบคุมสติให้นิ่งไว้
• หมอบ คลาน ยึด (Drop, Cover, and Hold On):

  • หมอบ ลงกับพื้นทันที
  • คลาน หาที่กำบัง เช่น ใต้โต๊ะหรือเฟอร์นิเจอร์แข็งแรง
  • ยึด โต๊ะไว้แน่นจนกว่าแผ่นดินไหวจะหยุด

• หลีกเลี่ยงสิ่งของที่อาจหล่น: อยู่ให้ห่างจากหน้าต่าง ชั้นวางของ ตู้เย็น หรือโคมไฟที่อาจหล่นลงมา
• อย่าวิ่งออกจากอาคาร ขณะกำลังสั่นไหว เพราะอาจถูกเศษซากอาคารหล่นใส่

3. หลังจากแผ่นดินไหว

• ตรวจสอบบาดเจ็บ: ช่วยเหลือผู้ที่ได้รับบาดเจ็บเบื้องต้นและโทรขอความช่วยเหลือหากจำเป็น
• ระวังอาฟเตอร์ช็อก (Aftershock): ซึ่งอาจเกิดตามมาได้ภายในไม่กี่นาทีหรือชั่วโมงหลังจากเหตุการณ์หลัก
• ตรวจสอบโครงสร้างบ้าน: หากพบรอยร้าวหรือโครงสร้างผิดปกติ ให้ออกจากบ้านและอย่าเข้าไปจนกว่าจะมีวิศวกรตรวจสอบ
• หลีกเลี่ยงการใช้ไฟฟ้าและแก๊ส: หากสงสัยว่ามีการรั่วซึมควรปิดทันทีและแจ้งหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

ประเทศไทยเสี่ยงแผ่นดินไหวหรือไม่?

แม้ประเทศไทยจะไม่ใช่พื้นที่เสี่ยงสูงเท่าประเทศแถบวงแหวนไฟแปซิฟิก แต่ก็มีรอยเลื่อนหลายจุด เช่น รอยเลื่อนแม่จัน แม่ทา และรอยเลื่อนศรีสวัสดิ์ ที่สามารถก่อให้เกิดแผ่นดินไหวขนาดปานกลางถึงใหญ่ได้ โดยเฉพาะจังหวัดในภาคเหนือ เช่น เชียงราย เชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน และตาก ซึ่งเคยมีแผ่นดินไหวเกิดขึ้นหลายครั้งในอดีต

สรุป

แผ่นดินไหวเป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่เราไม่สามารถควบคุมได้ แต่สามารถ “เตรียมตัวและรับมือ” ได้อย่างมีประสิทธิภาพ หากเข้าใจสาเหตุและแนวทางการป้องกันตัวที่ถูกต้อง การเตรียมแผนฉุกเฉิน การรู้จักวิธีปฏิบัติในสถานการณ์จริง และการติดตามข้อมูลข่าวสารจากหน่วยงานที่เชื่อถือได้ จะช่วยเพิ่มโอกาสรอดชีวิตและลดความเสียหายได้อย่างมาก

การมีสติและความรู้เท่าทัน คือกุญแจสำคัญที่จะพาเราผ่านเหตุการณ์แผ่นดินไหวได้อย่างปลอดภัย